Historisch overzicht.

Crisis en ineenstorting van het tsarenrijk.

Catharina II werd opgevolgd door haar zoon Paul I (1796-1801), wiens grillige beslissingen een samenzwering van de adel tot gevolg had die tot zijn dood leidde. Zijn zoon Alexander I gaf zich te laat rekenschap van de dreiging die van Frankrijk uitging, waardoor Napoleon I bij Austerlitz segevierde over de Russsiche en Oostenrijkse troepen. In 1806 was ook Pruisen onderworpen. In 1807 sloten Alexander en Napoleon het verbond van Tilsit, waardoor het mogelijk wer Finland in de Zweedse oorlog (1808/09) te veroveren en Bessabië in de Turkse oorlog (1805-1812) te annexeren. De
weerstand van Rusland tegen het continentale stelsel van Frankrijk leidde in 1812 tot een breuk tussen beide staten.
Napoleon marcheerde met zijn 'Grande Armeé' naar Moskou. De dag na zijn intocht stond de stad in lichterlaaie. Meer dan driekwart van de houten gebouwen werd vernield. Daar Alexander I vredesonderhandelingen afwees, begon Napoleon aan de terugtocht. Tijdens de overtocht over de Berezina werd het door koude, honger en overvallen verzwakte leger volledig vernietigd.
Alexander sloot een verbond met Pruisen en Oostenrijk.
De volkerenslag bij Leipzig (16-19 oktober 1813) was beslissend voor de 'vaderlandse oorlog'. Bij het Weense congres (september 1814 tot juni 1815) werd Rusland als 'redder van Europa' gevierd. Alexander stimuleerde de 'heilige alliantie', waarvan het doel het behoud van godsdienst, vrede en gerechtigheid moest zijn.
Nicolaas I (1825-1855) volgde als keizer zijn broer Alexander op. Direct na zijn kroning moest hij de dekabristenopstand onderdrukken, een oproer van liberale officieren en ambtenaren die een geheim genootschap gevormd hadden met het doel een republiek te vormen.
De raddraaiers werden terechtgesteld en de overige samenzweerders naar Siberië verbannen. Nicolaas behaalde successen tijdens veldtochten tegen Perzië (1826-1828) en Turkije (1828/29). In 1830/31 onderdrukte hij een opstand in het koninkrijk Polen, waarmee hij sinds het Weense congres een personele unie vormde. Rusland ondervond een aanzienlijke terugslag in de Europese politiek door de Krimoorlog (1853-1856), waarbij Nicolaas geconfronteerd werd met de grootmachten Frankrijk, Groot-Brittannië en Turkije en tevens Oostenrijk als bondgenoot verloor. Deze oorlog culmineerde in de heldhaftige, elf maanden durende, doch vergeefse verdediging van de vlootbasis in Sebastopol (1854/55).
Alexander II (1855-1881), zoon van Nicolaas, schafte in 1861 in verband met het gevaar avn nieuwe boerenonlusten de lijfeigenschap af. De hoge aflossingsschulden op het hun toebedeelde land brachten 47 miljoen 'bevrijde' boeren in een economische noodsituatie, waardoor hun afhankelijkheid van de landheren nauwelijks verminderde. Bovendien verhinderde de 'mir', de dorpsgemeenschao, die verantwoordelijk was voor het innen van de belasting, elke vorm van bewegingsvrijheid van de boeren.
Alexander hervormde de rechtspraak en het bestuur en voerde in 1874 de algemene dienstplicht in. De ideeën van de Franse februari-revolutie van 1848 vielen ook in Rusland in goede aarde, deze leidden tot de vorming van diverse geheime genootschappen, een verscherpte censuur, vrijwillige of gedwongen emigratie en verbanningen.
In 1848 publiceerde de Duitse filosoof Karl Marx met Friedrich Engels het 'Communistisch Manifest', het fundamentele document van het wetenschappelijke socialisme (marxisme). In Rusland waren er meer boeren dan fabrieksarbeiders, zodat de nieuwe ideeën bijna uitsluitend bij de studenten weerklank vonden. Sinds 1877 waren er steeds vaker aanslagen op hooggeplaatste ambtenaren en landheren, hetgeen in 1881 culmineerde in een bomaanslag op de tsaar.
Zijn zoon Alexander III (1881-1894) sloot in 1887 met het Duitse rijk een, op initiatief van de rijkskanselier Otto von Bismarck tot stand gekomen, geheim verdrag dat beide grootmachten tot neutraliteit in geval van oorlog verplichtte. Toen Bismarck in 1890 door keizer Wilhelm II werd ontslagen, weigerde zijn opvolger Leo von Caprivi het verdrag te vernieuwen, waarop Rusland in 1892 een verbond met Franrijk sloot.
In 1894 besteeg Nicolaas II, de zoon van Alexander III, als laatste tsaar en keizer van Rusland, de troon. Tijdens zijn regeringsperiode verenigden de krachten die afschaffing van de monarchie en heerschappij van de arbeiders- en boerenklasse nastreefden zich. In 1898 werd in Minsk de 'Sociaal-democratische arbeiderspartij van Rusland', de latere Communistische partij van de Sovjetunie opgericht. De Russische economische expansie in Mantsjoerije en Korea lokte de Russsisc-Japanse oorlog uit (1904-1905), waardoor Japan de hegemonie in het Verre Oosten verkreeg.
Toen op 22 januari 1905 vreedzaam demonstrerende arbeiders onder leiding van een pope voor het Winterpaleis in Sint-Petersburg overhoop geschoten werd ('Rode zondag'), braken er algemene onlusten uit. Op 26 oktober 1905 kwam er in Sint-Petersburg voor de eerste keer een raad (sovjet) van afgevaardigden van de arbeiders bijeen.
In Moskou en andere industriesteden van Rusland werden eveneens arbeidersraden gevormd. Nicolaas gaf in zijn 'oktebermanifest' het Russische volk enkele grondrechten en stond de installatie van een 'doema' (volksvertegenwoordiging) toe. De door de bolsjevieken, de radicale sociaal-democraten, voortgezette onlusten werden door de militairen de kop ingedrukt. Nicolaas richtte een 'rijksgraaf' op, waarvan de leden door de tsaar werden benoemd, die tot doel had op alle mogelijke wijzen de bemoeiingen van de doema tegen te werken.
Bovendien hief hij de al te oppositionele doema 1 en 2 (1906 en 1907) op en veranderde het kiesrecht in zijn voordeel. deze regeringsvorm werd met recht een 'schijnconstitionalisme' genoemd. In 1911 werd de minister-president Stolypin het slachtoffer van een aanslag.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog dwongen de Duitsers deRussen in de slag bij Tannenberg (1914) in de verdediging. Ondanks wanhopige tegenstand werd de frontlinie langzamerhand naar het oosten verschoven. De tsaar ging echter niet in op de Duitse vredesvoorstellen.
Op 9 maart 1917 (oude tijdrekening 23 februari) braken er in Rusland arbeiders- en soldatenonlusten uit (februari-revolutie). Op 15 maart 1917 deed Nicolaas II afstand van de troon.